گُربه (در پهلوی: گوربک، در فارسی دری افغانستان: پِشَک[۱][۲]) عضو خانواده گربهسانان و یک حیوان گوشتخوار است.[۳]
گربهها از ۶ تا ۷ ماهگی بالغ میشوند و توانایی تولید مثل دارند، مادهها تا ۸ سالگی و نرها تا ۱۰ سالگی قابلیت جفتگیری دارند. دوره آبستنی گربه نیز بین ۶۱ تا ۶۸ روز (متوسط ۶۳ روز) است.[۳]
در زبان کودکانه گربه را پیشی مینامند. در اصطلاح، به گربههایی با چشمان بلند گربه بُراق گفته میشود.[۴]
نژادهای گربه
اندامشناسی
اندازه
گربهها معمولاً وزنی بین ۲٫۵ تا ۷ کیلوگرم (۵٫۵ تا ۱۶ پوند) دارند، اگرچه در بعضی گونههای خاص وزن گربه تا ۱۱٫۳ کیلوگرم (۲۵ پوند) نیز میرسد. گربههايی هم بودهاند که به علت پرخوری تا ۳۰ کیلوگرم وزن داشتهاند. از طرف دیگر در برخی گونههای گربههای کوچک وزن گربه کمتر از ۱۰۹ گرم است.
استخوان بندی گربهها هم همانند اکثر پستانداران دارای ۷ مهره گردنی, ۱۳ مهره صدری(مهرههای پشت سینه، که انسان دارای ۱۲ مهره از این نوع است), ۷ مهره کمری (انسان دارای ۵ مهره از این نوع است), ۳ مهره خاجی (مهرههای قرار گرفته در قسمت انتهایی بدن که انسان به علت نوع ایستادن دارای ۵ مهره از این نوع است) و به جز «گربه مانکس» ۲۲ یا ۲۳ مهره دمی(انسان دارای ۳ تا ۵ مهره از این نوع است) هستند. تعداد بیشتر مهرهها در کمر و سینه گربه در مقایسه با انسان باعث انعطافپذیری و تحرک بیشتر این حیوان میشود. گربه از مهرههای انتهایی دم برای حفظ تعادل در حرکات سریع استفاده میکند. استخوانهای چنبر (ترقوه) گربه دارای قابلیت جابجایی هستند بدین ترتیب گربه قابلیت دارد از هر مجرایی که سرش از آن بگذرد، عبور کند.
دهانگربهها از دندانهای بسیار خوبی برای شکافتن گوشتها برخوردارند. دندان آسیاب اول و دندان اسیاب کوچک در این حیوان با هم جفتی را تشکیل میدهند که برای شکافتن گوشت همچون قیچی عمل میکند. البته گرگها نیز دارای چنین مکانیسمی هستند و در بسیاری از گربه سانان این مکانیسم از این پیشرفتهتر است. زبان گربه دارای برآمدگیهای ریزی است که از آنها برای نگه داشتن و شکافتن گوشت یا لاشه استفاده میکند. بر روی این برآمدگیها یا تیغهای کوچک نوعی ماده خاص وجود دارد که به گربه در هنگام تمیز کردن آنها کمک میکند. این برآمدگیها مانند قلابهای ریزی هستند که به سمت عقب خوابیدهاند و به این صورت اجازه نمیدهند گوشت از دهان گربه خارج شود.
تصویر یک گربه در حال خمیازه کشیدن.
گربه به وسیله دهان و زبان خود قادر به تولید انواع مختلفی از صداها هستند که شامل: میو کردن (مرنو کردن)، خرخر کردن، خرناس کشیدن، جیرجیر کردن، نالیدن و... میشود.
گوشها۳۲ ماهیچه متفاوت در هر گوش گربه به حیوان اجازه میدهند تا یک شنوایی کنترل شدهداشته باشد. بدین صورت گربه میتواند هر کدام از گوشهای خود را آزادانه نسبت به دیگری حرکت دهد؛ با این قابلیت گربه میتواند در حالی که در یک جهت حرکت میکند گوش خود را در جهت مخالف بچرخاند همچنین بیشتر گربهها میتوانند گوشهای خود را به سمت بالا بگیرند. برعکس سگها، گربههای دالگوش (با گوشهای آویزان) بسیار نایابند (گونه Scottish Fold به علت جهش ژنتیکی دالگوش است). در هنگام عصبانیت یا وحشتزدگی گربه گوشهای خود را میخواباند. گربهها همچنین در زمان بازی یا زمانی که صدایی از پشت سر بیاید گوشهای خود را به سمت عقب میچرخانند.
پاها
گربهها هم مانند سگها از جمله حیوانات پنجهرو هستند. این حیوانات دقیقا بر روی پنجههای خود حرکت میکنند. گربهها قادرند خیلی بادقت حرکت کنند. این یکی از قابلیتهای گربه سانان است بدین ترتیب این حیوانات قادرند با کمترین صدا حرکت کنند. گربهها میتوانند در هنگام راه رفتن پنجههای عقبی خود را دقیقا بر روی مکان پنجههای جلویی قرار دهند؛ این قابلیت نهتنها به بی صدا حرکت کردن حیوان کمک میکند بلکه بدین ترتیب گربه همیشه از جایگاه پاهای عقبی خود مطمئن است. این قابلیت مخصوصا در زمینهای ناهموار برای حیوان مفید است.
تصویری نزدیک از پنجه گربه.
برعکس سگها و دیگر پستانداران گربهها برای راه رفتن هر دو پای خود را بر روی مکانی قرار میدهند و سپس دو پای دیگر را جلو میآورند. اما بیشتر پستانداران پاهای خود را به نوبت از روی زمین بر میدارند. گربهها این قابلیت خود را با یورتمه رفتن در شترها، زرافهها، برخی اسبها (pacers) و تعداد کمی از پستانداران شریک هستند.
مانند دیگر گونههای شاخه گربه سانان البته بجز چیتاها، چنگالهای گربه هم حالت جمع شونده دارند. در حالت عادی و آرام گربه چنگالهای این حیوان به وسیله پوست پوشیده شده و به صورت پنجه هستند. این قابلیت باعث میشود تا چنگالهای حیوان تیز بماند و از گیر کردن چنگالها به زمین و ایجاد صدا در موقع شکار جلوگیری میکند. چنگالهای پاهای جلویی گربه همیشه از چنگالهای عقبی تیزترند اما گربهها میتوانند با اراده کامل چنگالهای هر کدام از پاهایشان را باز کنند. آنها از چنگالهای خود برای دفاع، شکار کردن، بالارفتن از سطوح، پاره کردن و یا کشیدن اجسامی که دارای پوستهای نرم هستند استفاده میکنند. گیر کردن پنجه گربه در سطوحی مانند فرش، موکت یا پارچههای کلفت در صورتی که گربه قادر به آزاد کردن خود نباشد میتواند موجب آسیب دیدن حیوان شود.
بیشتر گربهها دارای پنج چنگال بر روی پنجههای جلوی و چهار یا پنج چنگال بر روی پنجههای عقب هستند. این بدلیل یک جهش ژنتیکی کهن است اما با این حال گربههای خانگی از تعداد چنگالهای بیشتری برخوردارند.[۶]
رفتارها
جامعه پذیری
برای گربهها زندگی در نزدیکی انسان (و دیگر موجوداتی که با انسان زندگی میکنند) کاملاً به صورت یک همزیستی درآمده و این نتیجه هزاران سال تکامل تدریجی این حیوان است. با این حال اجتماع پذیری گربه به ندرت به نژادهای وحشی این حیوان منتقل شده است. با تمام همزیستی بین گربهها و انسان، رفتار گربهها مشخصاً نشاندهنده این است که این حیوان بین انسان و دیگر گربهها تفاوت قائل است (بدین معنا که این حیوان میداند که انسان یک گربه نیست یا بالعکس گربه انسان نیست). این تفاوت قائل شدن به خوبی در رفتار و نحوه ارتباط گربهها مشخص است چراکه رفتار و ارتباطات گربه با انسان با رفتار و ارتباطات گربه با دیگر گربهها کاملاً متفاوت است. اما در زندگی یک گربه انسان چه نقشی ایفا میکند؟ برخی به این نکته اشاره میکنند که از نظر روانی انسان نگهدارنده گربه به طوری نقش مادر را برای او ایفا میکند. رفتار گربه میتوانند کاملاً محبتآمیز باشد مخصوصا زمانی که گربه از بچگی با فردی بزرگ شده باشد وهمیشه با او رفتار خوبی شده باشد. برخی گونهها مانند Bengal, Ocicat و Manx به طور غریزی بسیار اجتماعی هستند.
گذشته از اجتماع پذیری کلی گربهها، گربههایی هم هستند که به سختی میتوان آنها را اجتماعی دانست. با این حال با آموزشهای مناسب و تقویت رفتارهای اجتماعی مثبت حیوان میتوان در طول زمان، رفتارهای اجتماعی حیوان را افزایش داد.
گربهها در هنگام درگیری خود را بزرگتر جلوه میدهند.
درگیری در زمان درگیری گربهها، که میتواند به خاطر دفاع از خود یا قلمرو، تولید مثل یا افزایش نفوذ باشد گربهها با بلند کردن موهای پشت خود و خم کردن آن به سمت بالا، بزرگتر به نظر میرسند و در نتیجه خود را پر ابهتتر و خطرناکتر نشان میدهند. همچنین گربهها این رفتار را در هنگام بازی نیز ابراز میکنند. درگیری گربهها معمولاً شامل چنگ انداختن به بدن و صورت حریف و گاز گرفتن است با این حال در این درگیریها به ندرت آسیب جدی به طرفین میرسد. معمولاً گربه مقلوب که زخمهای بیشتری بر روی صورت یا گوش خود دارد از مهلکه میگریزد. در برخی موارد گربهها با انداختن خود روی زمین امکان ضربه زدن با پاهای عقب که قویتر هستند را برای خود فراهم میکنند. همانطور که گفته شد زخمهای ناشی از درگیری به ندرت کشنده هستند اما با این حال عفونت در این زخمها اگر بدون مراقب رها شود میتواند کشنده باشد.
از نظر جنسیت گربههای نر معمولاً در طول عمر خود بیشتر میجنگند و درگیریهای این جنس معمولاً آثار جدیتری در پی دارد. گربههای ماده معمولاً به خاطر دفاع از قلمرو یا بچههای خود میجنگند.
بازی کردن گربههای خانگی مخصوصا بچه گربهها بخاطر علاقه زیاد به بازی کردن مشهورند. این نوع بازی کردنها نوعی تقلید از روشهای شکار کردن و دفاع است که میتواند تمرین خوبی برای بچه گربهها باشد. بسیاری از گربهها از بازی کردن با نخ یا ریسمان و کشیدن آن بر روی زمین نیز لذت میبرند این خصوصیت در کارتونها، زیاد به نمایش در میآید. این علاقه احتمالاً با غریزه شکار در این حیوان رابطه دارد. البته باید به این نکته اشاره کرد که خورده شدن نخ یا کلاف به وسیله گربه میتواند موجب مشکلات گوارشی یا حتی مرگ شود به همین دلیل در برخی از موارد برای جلوگیری از خطرات احتمالی جای نخ را با اشعه لیزر عوض میکنند البته برخی عقیده دارند که این اشعهها میتواند برای چشمهای گربه مضر باشد اما تاکنون مدرک قطعی که چنین ادعایی را اثبات کند ارایه نشده.
یک گربه خانگی در حال خوردن طعمه.
شکار کردن
در رژیم غذایی گربهها گوشت نقش اصلی را ایفا میکند و این احتمالاً دلیل تخصص ویژه گربهها در شکار است به طوریکه شکار جز اصلی الگوی رفتاری گربههاست. گربهها هم مثل بستگان گربهسانشان شکارچیان قهاری هستند. گربهها نیز مخفی شدن و بیحرکت ماندن قبل از شکار را به خوبی ببرها و پلنگها انجام میدهند و در هنگام حمله، گردن طعمه را برای گازگرفتن نشانه میگیرند و برای وارد کردن بیشترین آسیب از دندانهای نیش خود استفاده میکنند که موجب پارگی شاهرگ گردنی یا خفگی بر اثر گرفتگی نای خواهد شد.
یکی از رفتارهای نسبتاً شناخته شده در شکار گربه، نشان دادن طعمه یا شکار به انسان نگهدارنده گربه است. انگیزه این کار دقیقاً مشخص نیست اما ممکن به این دلیل باشد که گربه در این وضعیت به خاطر موفقیتش انتظار پاداش دارد. یکی از نظریاتی که در این مورد ارایه شده این رفتار گربه را بخشی از یک مکانیسم رفتاری میداند بدین ترتیب که گربه انسان را بخشی از گروه اجتماعی خود میداند و بدین ترتیب میخواهد باقی مانده غذای خود را دیگر اعضای گروه شریک شود. یک احتمال دیگر برای توجیه این رفتار میتواند به این صورت باشد که بچه گربهها برای اثبات مهارتهای شکار خود طعمه شکار شده را به مادر خود نشان میدهند.
حمام کردن
گربهها به خاطر سخت گیریشان در پاکیزه بودن معروفند.آنها با لیسیدن موهای خود، خود را می آرایند، با به کار گرفتن لثهٔ خمیده و بزاق دهانشان.همانطور که گفته شد آب دهان گربه قدرت شویندگی و بوزایی زیادی دارد.بسیاری از گربهها پاک کردن انسانها و بقیه گربهها را نیز دوست دارند.گاهی آراستن گربهای دیگر پیغامی است که با آن گربه اعلام میکند قصد بالا بردن رتبه خود در گروه را دارد (آراستن برای سلطه گری). گاهی بعضی از گربهها گلولهای از موهایی که در اثر عمل پاکسازی در معده شان جمع شده است را برمی گردانند.گربههای بلند موی نسبت به گربههایی که موی کوتاه دارند بیشتر متمایل به این کار هستند.با خوراندن داروها و غذاهای گربه که دفع گلولههای مو را برای گربه راحت تر میکند و آراستن گربه با شانه کردن مرتب موهای او میتوان از این عمل جلوگیری کرد.
خراش دادن
گربهها به طور طبیعی تحریک میشوند که مرتبا پنجههای جلوییشان را به سطوح مناسب قلاب کنند و پنجههای عقبی را بکشند، تا آنها را تمیز کنند و پوشش فرسودهٔ بیرونی آن را از بین ببرند و همچنین نرمشی به ماهیچههایشان بدهند.به نظر میآید خراشیدن برای آنها لذت بخش باشد.حتی گربههای بدون پنجه هم حرکات خراشیدن را انجام میدهند و این به آنها رضایت می بخشد، اگرچه نتیجهٔ خاصی ندارد.
تولید مثلگربههای ماده در حدود 6 تا 7 ماهگي به سن بلوغ ميرسند و در اين سن است كه رفتارهاي جنسي از آنها سر ميزند از اين سن به بعد آنها چندين بار در سال فحل ميشوند. كه فواصل بين فحلي حدود 3 تا 4 هفته است گربهها در طي اين دوران (دوران فحلي) به حالت پذيرش جنسي در ميآيند . گربههاي نر كمي ديرتر به سن بلوغ ميرسند . (بطور متوسط در 11 ماهگي).گربه ماده ۲ بار در سال می تواند زایمان کند حالت فحلی او در هر فصل چندین بار تکرار شده تا جفت گیری انجام شود. در زمان فحلی گربه ماده بیقرار بوده و پر سرو صدا می شود. گربه ماده تنها در پاسخ به عمل جفت گیری، تخمک گذاری را انجام می دهد.[۷] پس از اتمام آميزش، جنس نر بلافاصله دور ميشود زيرا در غير اينصورت مورد حمله گربه ماده قرار خواهد گرفت در اين هنگام گربه ماده روي زمين غلطيده، دهان، بيني و اطراف صورت خود را به زمين ميمالد و در مواقعي پاها و بدن و دستگاه تناسلياش را ميليسد. پس از يكبار عمل جنسي اكثر گربههاي نر، ديگر ميلي به تكرار عمل جنسي ندارند ولي گاهي ديده شده كه پس از چندين دقيقه دوباره گربه نر در آميزش جنسي شركت كرده است. پس از انجام عمل جنسي و در صورت سالم بودن گربه ماده و بارور شدن آن، وي ديگر فحل نخواهد شد و اين خود تأييدي بر موفقيتآميز بودن عمل جنسي و آبستن شدن گربه ماده است. طول مدت آبستني در گربه بطور متوسط 65 روز است و گربه آبستن معمولا سر پستانها به زنگ قرمز در ميآيد كه اين حالت تقريبآ در هفته سوم آبستني بارزتر است، در اين زمان وزن آنها ممكن است تا حدود 2 كيلوگرم افزايش يابد. در اين هنگام تغييري در رفتار گربه ماده ديده ميشود كه از آن بعنوان رفتار مادري ياد ميشود. اين رفتار مادري از لحظهاي كه بچه گربه در شكم مادر احساس ميشود، شروع ميشود. گربه ماده با علاقه خاصي از جنينهايش حمايت ميكند. آنها در مراحل اوليه نياز چنداني به مراقبتهاي غذايي و حمايتهاي ديگر ندارند، با اين حال در هفتههاي آخر كه رشد جنينها سرعت بيشتري به خود ميگيرد اشتهاي مادر افزايش مييابد. گربه ماده در موقع زايمان حركاتي به شكم خود داده و اين عمل وي كه از رفتار و محبت مادرياش منشاء ميگيرد عبور جنين را از مجراي رحمي آسان ميسازد. با خروج كيسه آمنيوتيك و پاره شدن آن و ريختن مايع جنيني، گربه ماده اقدام به ليسيدن بچههاي ميكند اين ايم باعث تحريك سيستم تنفسي آنها ميشود. سپس گربه با علاقه و دقت خاصي بند ناف بچه گربهها را قطع كرده و آنها را ميبلعد. بطور متوسط گربههاي ماده 4 عدد بچه گربه كه چشمانشان بسته است، بدنيا ميآورند.[۸]
نشان گذاری کردناسپری کردن گربه ها که به آن نشان گذاری نیز گفته می شود، پاشیدن مقدار کمی از ادرار روی سطوح عمودی مثل مبلمان، راهرو و دیوار می باشد. بدینصورت که گربه به محل مورد نظر رفته دم را تکان داده و با کمی خم شدگی یا بدون قوز کردن ادرار را می پاشد. همانطور که از نام نشانگذاری بر می آید این عمل یک اختلال محسوب نمی شود بلکه رفتاری است برای پیغام دادن به دیگر گربه ها.این رفتار بیشتر در گربه های نر اخته نشده ای دیده می شود که به بلوغ جنسی رسیده باشند و سنشان معمولن بین 5 تا 12 ماهگی باشد. البته این بازه نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای مثال گربه هایی که در خانواده های شلوغ (دارای تعداد زیادی گربه) زندگی می کنند یا آن ها که با گربه های دیگر بیشتر ارتباط دارند زودتر نشانگذاری را نشان میدهند.نشانگذاری عمومن مربوط به تعیین قلمرو است که البته می تواند با استرس نیز مرتبط باشد. اخته کردن یا عقیم کردن بچه گربه می تواند از مشکلات بعدی نشانگذاری جلوگیری کنند.گربه های خانواده های پرجمعیت مشکلات بیشتری نسبت به گربه های تنها دارند چرا که بعدها در تعیین قلمرو با مشکل مواجه می شوند. متاسفانه در کشورهایی که نگهداری از گربه متداول تر است، اکثر مشکلات مربوط به نشانگذاری منجر به معدوم و یا واگذار کردن این حیوانات می شود.نشانگذاری اصولا یک سیستم ارتباطی محسوب می شود چرا که ادرار گربه ها حاوی فرومون است و بویژه در زمان جفتگیری پیام های مخصوصی را به دیگر گربه ها انتقال می دهد. نشانگذاری در گربه ی نر نمادی از تعیین محدوده نیز می باشد. نشانه ای که به دیگر گربه های نر می فهماند این محوطه قلمروی اوست. این بو در گربه ی نر سالم منحصر به فرد می باشد.گربه ای که تحت شرایط استرس زا باشد نیز برای نشانگذاری محل اسپری می کند. این تعیین مرز و حدود بخش مهمی از رفتار در گربه ها به حساب می آید. رفتار نشانگذاری نه تنها در گربه های نر بلکه در گربه های ماده و حتا گربه هایی که عقیم شده اند نیز دیده می شود. هرچند در گربه های نر اخته نشده بیشتر مورد توجه است. البته در گربه های ماده معمولا برای جذب جفت نر یا در اثر اضطراب ایجاد می شود.[۹]
بومشناسی محل سکونت
جد گربههای اهلی از گربههای وحشی آفریقایی است البته گربههای وحشی و بومی استرالیایی را نیز میتوان نیاکان نژاد گربههای اهلی استرالیا نامید.
گربهها به آفتاب علاقه زیادی دارند و همیشه هنگام روزهای افتابی در زیر آفتاب میخوابند البته گربهها بدنشان بیشتر از ۴۴ درجه سانتیگراد را تحمل نمیکند (گربههایی که پوست ضخیمی دارند تا ۵۲ درجه هم تحمل میکنند)
اگر از ۳۹ درجه سانتیگراد دما بیشتر شود آنها عرق میکنند و با آنکه به آب علاقه زیادی ندارند عرقشان را تحمل میکنند.
غذا خوردن
یک گربه فلزی، اثر هنرمندان ایران در سدهٔ ۱۹.
گربهها بیش از هزار گونهاند اما بیشتر آنها جانوران کوچک تر از خودشان را میخورند (گربههای بزرگ حتی خرگوش هم میخورند) و علاقه اصلی آنها پرندگان، موشها، موش صحرایی، کژدمهای کوچک، سوسک، ملخ و حیوانات کوچک دیگر است [۱۰]
نگارخانه